Τι είναι η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (SRS);

Η στερεοτακτική Ακτινοχειρουργική είναι μία μορφή πολύ εντοπισμένης ακτινοθεραπείας η οποία εφαρμόζεται στην αντιμετώπιση καλοήθων και κακοήθων όγκων εντός και εκτός κεντρικού νευρικού συστήματος αγγειακών δυσπλασιών καθώς και λειτουργικών διαταραχών του νευρικού ιστού. Μπορεί να παραδώσει με εξαιρετική ακρίβεια υψηλές δόσεις ακτινοβολίας στον εκάστοτε στόχο με μικρό αριθμό συνεδριών (1-5), επιτυγχάνοντας έτσι βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα και μέγιστη προστασία των υγιών ιστών.

Που εφαρμόζεται η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική;

Η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική είναι ιδανική για μικρού και μεσαίου μεγέθους βλάβες-στόχους (π.χ. καλοήθεις όγκους, μεταστάσεις, αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες, κ.ά.) όπου χρειάζεται να παραδοθούν υψηλές θεραπευτικές δόσεις ακτινοβολίας με μέγιστη ακρίβεια στόχευσης και ελάχιστη ακτινοβόληση των παρακείμενων υγιών δομών (οπτικά νεύρα, εγκεφαλικό στέλεχος, υπόφυση, κ.λπ.). Εφαρμόστηκε αρχικά μόνο σε ενδοκρανιακές βλάβες, όμως πλέον για το CyberKnife κανένα σημείο του σώματος δεν είναι εκτός θεραπευτικού πεδίου.

Τι είναι το CyberKnife (CK);

Το CyberKnife (CK) είναι το μοναδικό και πιο εξελιγμένο ρομποτικό σύστημα στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής (stereotactic radio surgery – SRS) και στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας σώματος (stereotactic body radiation treatment – SBRT) στον κόσμο. Η αρχική ιδέα αλλά και η ολοκλήρωση της δημιουργίας του, σε συνεργασία με πλήθος επιστημόνων ανήκει στον νευροχειρουργό Dr. John R. Adler. Το μοναδικό σύστημα στόχευσης πραγματικού χρόνου που διαθέτει κατάργησε την ανάγκη χρήσης πλαισίων ακινητοποίησης του ασθενούς και κατέστησε την ακτινοχειρουργική μία εύκολη και αναίμακτη διαδικασία. Για περισσότερες πληροφορίες δείτε τα άρθρα: “CyberKnife τι είναι“, “Ακτινοχειρουργική με CyberKnife“, “Ο ρόλος του νευροχειρουργού στη θεραπεία με CyberKnife“.

Η θεραπεία παραδίδεται από έναν μικρού βάρους γραμμικό επιταχυντή (LINAC), προσαρμοσμένο σε ένα εξελιγμένο ρομποτικό βραχίονα (Kuka robotics). Ο τελευταίος επιτρέπει την εκτέλεση κινήσεων με 6 βαθμούς ελευθερίας (6-DOF). Αυτό σε συνδυασμό με τεχνολογία αιχμής στην στόχευση βλάβης σε πραγματικό χρόνο (real time image guided targeting system), επιτρέπει την εκτέλεση εξαιρετικά δύσκολων θεραπειών με εκατοντάδες διαφορετικές λεπτές δέσμες ακτίνων X με ακρίβεια δεκάτων του χιλιοστού (submillimeter accuracy).

Το σύστημα CyberKnife είναι προιόν της Accuray Inc., Sunnyvale, CA, USA.

Τί ακρίβεια στόχευσης έχει το CyberKnife;

Η ακρίβειά του είναι της τάξης των 0,2-0,3 mm. Αυτό σημαίνει ότι κατά την τελική εκτίμηση του πλάνου θεραπείας του ασθενούς γνωρίζουμε επακριβώς τη δόση της ακτινοβολίας που θα λάβει κάθε δέκατο του χιλιοστού του στόχου και των γειτνιαζόντων ευαίσθητων ανατομικών δομών. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η μέγιστη αποτελεσματικότητα της θεραπείας και ακόμα πιο σημαντικό η μέγιστη προστασία των υγιών ιστών.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του CyberKnife;

– Έχει εξαιρετικά μεγάλη ακρίβεια στόχευσης της τάξης των 0,2 – 0,3 mm ειδικά στις βλάβες του κεντρικού νευρικού συστήματος.
– Μπορεί να ακτινοβολήσει οποιοδήποτε μέγεθος ή σχήμα βλάβης/στόχου. Τους περιορισμούς στην θεραπεία θέτει μόνο ο θεράπων ιατρός.
– Είναι το μοναδικό πλέον εξελιγμένο ρομποτικό σύστημα στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής στον κόσμο με 6 βαθμούς ελευθερίας κίνησης.
– Έχει την δυνατότητα κλασματοποίησης της δόσης (fractionation) όταν μια βλάβη( μεγάλη σε μέγεθος, σε επικίνδυνο σημείο) χρειάζεται περισσότερες της μίας συνεδρίες . Με τον τρόπο αυτό αποδίδεται η ίδια δόση ακτινοβολίας, με την ίδια ακρίβεια κάθε φορά, επιτυγχάνοντας την μέγιστη δυνατή προστασία των ευαίσθητων δομών του εγκεφάλου και την ελάχιστη πιθανή εμφάνιση παρενεργειών.
– Δεν χρησιμοποιεί πλαίσια σταθερής ακινητοποίησης του ασθενούς κάνοντας την θεραπεία γρήγορη, εύκολη και κυρίως ανώδυνη για τον ασθενή.
– Μπορεί να ακτινοβολήσει εκτός από τις ενδοκρανιακές βλάβες οποιοδήποτε σημείο του σώματος
– Επιτυγχάνει βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα με τις μικρότερες δυνατές παρενέργειες.
– Εξασφαλίζει ταχεία επάνοδο των ασθενών στην κανονικότητα.
– Επιτυγχάνει μικρό χρόνο θεραπείας ειδικά με το τελευταίο μοντέλο CyberKnife M6.

Πόσο εύκολη είναι η θεραπεία με το CyberKnife;

Η θεραπεία είναι εξαιρετικά απλή ειδικά στις βλάβες του κεντρικού νευρικού συστήματος. Ο ασθενής υποβάλλεται σε έλεγχο με αξονική και μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου (λήψη εξειδικευμένων ακολουθιών σχεδιασμού). Κατά τη διάρκεια της αξονικής, φτιάχνεται μία ειδική μάσκα από θερμοπλαστικό υλικό. Η τελευταία θα εφαρμοστεί στο πρόσωπο του ασθενούς όσο διαρκεί η θεραπεία του, εξασφαλίζοντας την αδρή ακινητοποίηση του.

Με τη ολοκλήρωση των απεικονιστικών εξετάσεων ξεκινάει ο σχεδιασμός της θεραπείας από την επιστημονική ομάδα (ιατρούς και ακτινοφυσικούς) και στην συνέχεια κλείνεται ραντεβού με τον ασθενή για την εκτέλεση της. Η θεραπεία ολοκληρώνεται σε μία έως πέντε συνεδρίες και είναι τελείως ανώδυνη. Κατά την διάρκειά της ο ασθενής αν θέλει, μπορεί να ακούει μουσική.

Ποια είναι η διάρκεια της κάθε συνεδρίας με CyberKnife;

Η κάθε συνεδρία συνήθως διαρκεί από 30 έως 60 λεπτά. Η διάρκεια εξαρτάται από το πλήθος, το μέγεθος, το σχήμα και το βαθμό δυσκολίας της βλάβης – στόχου.

Πως γνωρίζω αν το CyberKnife είναι κατάλληλο για την πάθησή μου;

Η σωστή ενημέρωση από έναν έμπειρο στην ακτινοχειρουργική ιατρό είναι ο καλύτερος τρόπος για την λήψη της σωστής απόφασης για θεραπεία. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι κάθε ασθενής είναι ξεχωριστός και ότι καμία θεραπεία δεν είναι ίδια με κάποια άλλη.

Χρειάζεται παρακολούθηση μετά τη θεραπεία με το CyberKnife;

Όπως με κάθε επεμβατική ιατρική πράξη ο ασθενής που έχει υποβληθεί σε στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (με CyberKnife ή άλλα συστήματα) χρήζει τακτικού επανελέγχου. Αυτός γίνεται συνήθως κάθε 6 μήνες με μαγνητική τομογραφία ή αγγειογραφία για τα δύο πρώτα χρόνια στις καλοήθειες και κάθε 3-4 μήνες για τον πρώτο χρόνο στις κακοήθειες. Στους απεικονιστικούς επανελέγχους εξετάζουμε όχι μόνο τον βαθμό ανταπόκρισης της νόσου στην θεραπεία αλλά και πιθανούς ερεθισμούς που έχουν προκληθεί.

Τι θεωρείτε επιτυχημένη θεραπεία με CyberKnife και από τι εξαρτάται;

Η επιτυχία της θεραπείας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την νόσο που αντιμετωπίζουμε κάθε φορά. Στις καλοήθεις βλάβες του εγκεφάλου όπως π.χ. τα μηνιγγιώματα και τα νευρινώματα επιτυχία θεωρούμε την εξουδετέρωση του όγκου, την αναστολή δηλ. της περαιτέρω ανάπτυξής του. Αυτές, στις πλείστες των περιπτώσεων συνήθως μικραίνουν σε μέγεθος μετά τα 3-4 χρόνια και σπανιότερα νωρίτερα, αλλά αυτό δεν είναι αυτοσκοπός.
Στις κακοήθειες επιτυχημένη γενικά θεραπεία είναι αυτή που εξασφαλίζει την νέκρωση και σμίκρυνση ή ακόμη και την πλήρη εξαφάνιση της βλάβης.
Στις αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες η επιτυχία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον πλήρη αποκλεισμό της δυσπλασίας.
Αυτά όμως που τελικά είναι τα πιο σημαντικά για την βέλτιστη έκβαση μιας θεραπείας είναι η σωστή επιλογή των ασθενών και η βαθιά γνώση και εμπειρία στο σχεδιασμό της στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής.

Πότε περιμένουμε να δούμε απεικονιστική βελτίωση;

Όπως και στην κλασσική ακτινοθεραπεία το αποτέλεσμα της θεραπείας CyberKnife, θα το δούμε προοδευτικά στους επόμενους μήνες ανάλογα πάντα με την φύση της νόσου.

Θα χρειαστώ φαρμακευτική αγωγή μαζί με την έναρξη της θεραπείας με CyberKnife;

Συνήθως στις παθήσεις του κεντρικού νευρικού με την έναρξη της θεραπείας με CyberKnife χορηγείται για διάστημα 10-20 ημερών κορτιζόνη με προοδευτική διακοπή. Αυτό γίνεται για να περιοριστούν οι ερεθιστικές επιδράσεις της ακτινοβολίας στους υγιείς ιστούς.

Πόση ακτινοβολία παίρνω κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας με CyberKnife;

Στην ακτινοχειρουργική με CyberKnife ακτινοβολείται μόνο το σημείο στόχος και μια μικρή περιοχή πέριξ αυτού. Αυτό αποτελεί και το μεγάλο πλεονέκτημα του CyberKnife ότι δηλαδή προστατεύει και εξαιρεί από την περιοχή ακτινοβόλησης τους υγιείς ιστούς, συγκεντρώνοντας υψηλή δόση με εξαιρετική ακρίβεια μόνο στο επιθυμητό σημείο/στόχο. Ουσιαστικά κατά την διάρκεια της θεραπείας ακτινοβολείται μόνο η βλάβη και όχι όλο το σώμα.

Είναι επικίνδυνος ο ασθενής για τους γύρω του μετά την θεραπεία με CyberKnife όπως π.χ. για εγκύους και μικρά παιδιά;

Όχι, διότι ο ασθενής είναι αυτός που δέχεται σημειακά την ακτινοβολία κατά την θεραπεία και σε καμία περίπτωση δεν εκπέμπει ακτινοβολία μετά το πέρας αυτής.

Πόσο γρήγορα μπορεί να επιστρέψει ο ασθενής στην κανονικότητα μετά τη θεραπεία με CyberKnife;

Ένα από τα μεγάλα πλεονεκτήματα της θεραπείας με CyberKnife είναι ότι οι περισσότεροι ασθενείς, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, μπορούν άμεσα να επιστρέψουν στην εργασία και στην κανονική τους ζωή χωρίς να μεσολαβήσει κάποιο διάστημα αποκατάστασης.

Επηρεάζει η θεραπεία με CyberKnife άλλες συνοδές παθήσεις;

Στην συντριπτική πλειοψηφία όχι. Εξαίρεση μπορεί να αποτελέσουν σπάνια ειδικές καταστάσεις που αφορούν τον νευρικό ιστό.

Επηρεάζει η θεραπεία με CyberKnife το τριχωτό της κεφαλής (απώλεια μαλλιών);

Ναι, μπορεί μετά την θεραπεία να παρουσιαστεί προσωρινή απώλεια μαλλιών σε κάποια σημεία, όχι όμως σε όλο το τριχωτό. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν η βλάβη-στόχος είναι σε μεγάλη εγγύτητα με το δέρμα. Κάθε θεραπεία σχεδιάζεται ώστε να παρέχει την μέγιστη δυνατή προστασία στον εγκέφαλο, αυτό θέτει μερικές φορές σε δεύτερη μοίρα λιγότερο κρίσιμες δομές όπως αυτή του τριχωτού της κεφαλής.

To CyberKnife κάνει την θεραπεία μόνο του;

Φυσικά και όχι. Το CyberKnife M6 της Accuray Inc. USA είναι το πιο εξελιγμένο σύστημα ρομποτικής ακτινοχειρουργικής στον κόσμο, όμως δεν παύει να είναι ένα σύστημα που υπακούει πάντα στις ανθρώπινες εντολές. Ο σχεδιασμός και το πλάνο της θεραπείας εκπονείται πάντα από ομάδα ιατρών και ακτινοφυσικών με την χρήση των πιο εξελιγμένων συστημάτων λογισμικού ακτινοθεραπείας (Accuray Precision Treatment Planning). Το ρομπότ τελικά θα εκτελέσει με ακρίβεια δέκατου του χιλιοστού το πλάνο θεραπείας που του παραδόθηκε.

Καλύπτεται το κόστος θεραπείας με CyberKnife από τα ασφαλιστικά ταμεία και τις ιδιωτικές ασφάλειες;

Οι περισσότερες περιπτώσεις καλύπτονται από τις Ιδιωτικές Ασφαλιστικές Εταιρείες αλλά και τον ΕΟΠΥΥ βάση της απόφασης περί «Προσωρινών Κλινικών Ενδείξεων Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής – Ακτινοθεραπείας» του ΕΟΠΥΥ και του Υπουργείου Υγείας με ισχύ από την 1-8-2020.
Παθήσεις που δεν ανήκουν στην άνωθεν κατηγορία αποζημιώνονται από τον ΕΟΠΥΥ αφού προηγουμένως εγκριθεί η πράξη της στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής από το Ανώτατο Υγειονομικό Συμβούλιο (Α.Υ.Σ.) του ΕΟΠΥΥ.

Ποιος πιστοποιεί την ακρίβεια του CyberKnife και την ποιότητα της θεραπείας;

Η Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (Ε.Ε.Α.Ε.) αδειοδοτεί και πιστοποιεί την ορθή και ασφαλή λειτουργία του CyberKnife στην Ελλάδα.
Καθημερινά πριν την έναρξη των θεραπειών εκτελείται από την ομάδα των εξειδικευμένων ακτινοφυσικών ενδελεχής έλεγχος και μετρήσεις του συστήματος που εξασφαλίζει την άρτια απόδοσή του βάση των αυστηρών προδιαγραφών της Accuray.

Το CyberKnife είναι το ίδιο με το Gamma Knife;

Όχι δεν είναι το ίδιο. Και τα δύο είναι συστήματα στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής με ακρίβεια κάτω του χιλιοστού. Το CyberKnife χρησιμοποιεί ακτινοβολία X ενώ το Gamma Knife ακτινοβολία Gamma. Όμως ο σχεδιασμός και η εφαρμογή της θεραπείας είναι τελείως διαφορετική για το ασθενή.
Το CyberKnife σε αντίθεση με τα συμβατικά συστήματα:
– Δεν προσαρμόζει συστήματα ακινητοποίησης στο κρανίου του ασθενούς (είναι frameless)
– Δεν έχει περιορισμό στο μέγεθος του στόχου που μπορεί να ακτινοβολήσει
– Μπορεί να εκτελέσει πολλαπλές συνεδρίες (κλασματοποιημένη θεραπεία/fractions)
– Μπορεί να θεραπεύει τόσο ενδοκρανιακές όσο και εξωκρανιακές βλάβες
– Είναι ανώδυνο και εύκολο για τον ασθενή
– Η προετοιμασία της θεραπείας (αξονική και μαγνητική τομογραφία και σχεδιασμός) μπορούν να γίνουν σε διαφορετικές ημέρες
– Έχει την δυνατότητα εκτέλεσης στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας